Prawo pierwszeństwa a prawo pierwokupu udziałów w spółce z o.o.

 prawo pierwokupu udziałów w spółce z o.o.

W poprzednim wpisie opisałem prawo pierwszeństwa objęcia nowoutworzonych udziałów. W tym wpisie przedstawię uprawnienia udziałowców odnoszące się do zamiaru zbycia istniejących już udziałów. Wspólnicy mogą rozważyć wprowadzenie do umowy spółki z o.o. ograniczeń polegających na prawie pierwszeństwa albo na prawie pierwokupu udziałów w spółce z o.o. Warto wiedzieć, że prawo pierwszeństwa nabycia udziałów w spółce z o.o. (art. 258 § 1 k.s.h.) nie jest tożsame z prawem pierwokupu udziałów w spółce z o.o., do którego mają zastosowanie przepisy art. 596 i następnych k.c. Które z uprawnień lepiej będzie zabezpieczało wspólników – prawo pierwszeństwa czy prawo pierwokupu udziałów w spółce z o.o. – zostało wyjaśnione poniżej.

Prawo pierwszeństwa do udziałów w spółce z o.o.

Prawo pierwszeństwa do udziałów w spółce z o.o., przyznane pozostałym wspólnikom, w razie zbycia udziału przez wspólnika, oznacza, iż wyłączona jest możliwość zaoferowania do sprzedaży udziałów osobie trzeciej, przed uprzednim powiadomieniem pozostałych wspólników o zamiarze zbycia udziałów, celem skorzystania przez nich z możliwości nabycia.

Pomimo pewnego podobieństwa między prawem pierwokupu a prawem pierwszeństwa trzeba wyraźnie podkreślić, że są to prawa o odmiennym charakterze. Na odrębności obu instytucji zwrócił uwagę w wyroku z dnia 20 stycznia 1998 roku (I CKN 368/97) Sąd Najwyższy wskazując, iż prawo pierwszeństwa reguluje inny niż w przypadku prawa pierwokupu mechanizm prawny, który polega przede wszystkim na eliminacji innych podmiotów ubiegających się o tę samą rzecz (prawo). Jego konstrukcja prawna nie jest oparta na uprawnieniu, lecz tkwiącym w nim zakazie zadysponowania rzeczą (prawem) w sposób je naruszający.

W literaturze oraz orzecznictwie przyjmuje się, iż prawo pierwszeństwa jest ograniczeniem zbycia udziału w spółce z o.o., wyrażającym się w konieczności uzyskania zgody wszystkich wspólników na zbycie udziału osobie spośród wspólników lub spoza ich grona (zob. A. Kidyba, komentarz do art. 182 k.s.h. (w:) A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Tom I. Komentarz. wyd. VI, LEX 2008). Stronami umowy zastrzegającej pierwszeństwo nabycia są przyszły zbywca oraz uprawniony z tytułu pierwszeństwa. W przypadku umowy spółki pierwszeństwo zastrzegają sobie nawzajem wszyscy wspólnicy na wypadek zbycia udziałów przez pozostałych wspólników. Istotną cechą, odróżniającą pierwszeństwo od prawa pierwokupu jest fakt, iż realizuje się ono przed zawarciem umowy zbycia. Obowiązany winien bowiem przed dokonaniem zbycia złożyć jako pierwszemu uprawnionemu ofertę nabycia przedmiotu objętego tym pierwszeństwem, lub poinformować go o zamiarze zbycia tego przedmiotu. W tym ostatnim przypadku to uprawniony może złożyć ofertę nabycia przedmiotu lub przystąpić do rokowań ze zobowiązanym. Zaakcentować trzeba, że korzystający z pierwszeństwa nie jest związany ustalonymi wcześniej postanowieniami umowy sprzedaży zawartej z osobą trzecią, jak ma to miejsce w przypadku prawa pierwokupu. Dlatego też zobowiązany i uprawniony ustalają jej postanowienia dopiero po złożeniu oświadczenia o skorzystaniu z pierwszeństwa, chyba, że oświadczenie to powiązane jest z przyjęciem oferty złożonej wcześniej przez zobowiązanego (zob. J. Górecki, Umowne (statutowe) pierwszeństwo nabycia, Rejent 2009, Nr 2, s. 52-55).

Jeśli w umowie spółki z o.o. zostało zastrzeżone – jako jeden ze sposobów ograniczenia zbywalności udziałów – prawo pierwszeństwa dla pozostałych wspólników, ustalenia wymaga jakie konsekwencje powstają w sytuacji ewentualnego naruszenia tego prawa, a więc zbycia udziałów bez uprzedniego zaoferowania ich do nabycia wspólnikowi spółki. Czy istnieje możliwość zastosowania konstrukcji bezskuteczności względnej czynności prawnej, przewidzianej w art. 59 k.c.? Przepis ten stanowi, że w razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna.

Sąd Najwyższy, w wyrokach z dnia 29.11.2001 r. (VCKN 536/00) oraz z dnia 9.02.2006r. (III CK 437/05) wyraził pogląd, że istnieje możliwość odpowiedniego zastosowania art. 59 k.c. do umowy zbycia udziału, zawartej bezwarunkowo, mimo zastrzeżonego dla wspólników pierwszeństwa nabycia udziału, w sytuacji, gdy obie strony transakcji o tym wiedziały.

Przyjmując zatem dopuszczalność wystąpienia przez powoda z powództwem z art. 59 k.c., należy też sprawdzić, czy zachowany został roczny termin zawity do zgłoszenia takiego żądania. Po upływie rocznego terminu na zgłoszenie tego roszczenia, powód utraci prawną możliwość wystąpienia do sądu z żądaniem orzeczenia względnej bezskuteczności czynności prawnej zawartej z naruszeniem prawa pierwszeństwa.

Przykładowym zapisem zawartym w umowie spółki z o.o. zawierającym prawo pierwszeństwa nabycia udziałów w spółce z o.o. będzie taka regulacja:

  1. Zbycie, zastawienie i nabycie udziałów może nastąpić za zezwoleniem Spółki. Zezwolenia udziela Zarząd, z zastrzeżeniem postanowień poniższych tego paragrafu.
  2. Zezwolenie nie jest wymagane w sytuacji, gdy nabywcą udziałów jest osoba należąca do kręgu spadkobierców ustawowych wspólnika zbywającego udziały.
  3. O zamiarze zbycia udziałów wymagających zezwolenia, wspólnik obowiązany jest zawiadomić Spółkę na miesiąc przed zamierzonym zbyciem. W zawiadomieniu należy wskazać osobę nabywcy, ustaloną cenę i inne istotne warunki transakcji.
  4. Wspólnikom przysługuje pierwszeństwo nabycia zbywanych udziałów w proporcjach odpowiadających ich dotychczasowym udziałom.
  5. Jeżeli wspólnicy w terminie 2-ch tygodni od otrzymania zawiadomienia nie skorzystają z prawa pierwszeństwa nabycia udziałów, wspólnik może udziały sprzedać wskazanej przez Zarząd osobie trzeciej.

 

Prawo pierwokupu udziałów w spółce z o.o.

Odmienny charakter ma prawo pierwokupu udziałów w spółce z o.o., uregulowane w art. 596-602 k.c. Prawo to jest zastrzeżeniem uprawnienia pierwszeństwa przy kupnie udziałów w razie, gdyby udziały miały być zbywane komukolwiek przez zobowiązanego (posiadacza udziałów). Zobowiązany, z tytułu prawa pierwokupu, ma następujące obowiązki: po pierwsze, może przystąpić do umowy sprzedaży jedynie pod warunkiem zawieszającym oraz po drugie, ma zawiadomić o treści tej umowy uprawnionego. Uprawniony wykonuje swoje prawo pierwokupu poprzez złożenie zobowiązanemu oświadczenia woli o odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Oświadczenie to ma charakter prawnokształtujący, bo przez jego złożenie dochodzi do skutku zawarcia umowy sprzedaży udziałów pomiędzy uprawnionym a zobowiązanym. Umowa sprzedaży udziałów o takiej samej treści, co umowa zawarta pomiędzy zobowiązanym a osobą trzecią pod warunkiem (A. Herbet, Obrót udziałami w spółce z o.o., Warszawa 2004, s. 215).

Warto wiedzieć, że realizacja prawa pierwokupu jest uzależniona od wcześniejszego zawarcia przez zobowiązanego z osobą trzecią warunkowej umowy sprzedaży udziałów, których dotyczy prawo pierwokupu. Wykonanie prawa pierwokupu jest skuteczne, gdy zbywca (zobowiązany) został powiadomiony o złożeniu oświadczenia woli uprawionego w przepisanej prawem formie. Warto pamiętać, że uprawniony z tytułu pierwokupu udziałów jest związany wszystkimi elementami treści umowy sprzedaży zawartej między zbywcą (zobowiązanym) a osobą trzecią, w tym również postanowieniami opisującymi metodę obliczenia ceny nabycia udziałów oraz wszelkimi dodatkowymi klauzulami umownymi zawartymi w umowie sprzedaży.

Warto pamiętać, że istniejące prawa pierwokupu wywołuje skutki wyłącznie między stronami umowy – uprawionym i zobowiązanym. Możliwa jest więc skuteczna prawnie sprzedaż udziałów przez zobowiązanego, pomimo niewykonania obowiązków wynikających z prawa pierwokupu, oczywiście z negatywnymi konsekwencjami związanymi z taką sprzedażą nierespektującą prawa pierwokupu. Zgodnie z treścią art. 599 k.c. niewykonanie obowiązków związanych z pierwokupem rodzi po stronie zobowiązanego odpowiedzialność odszkodowawczą, sama zaś umowa zawarta z osobą trzecią wywołuje jednak skutek rozporządzający.

 

Istotą prawa pierwokupu udziałów w spółce z o.o. jest pierwszeństwo nabycia określonej rzeczy lub prawa w razie gdyby druga strona sprzedała rzecz lub prawo osobie trzeciej (art. 596 k.c.). Prawo pierwokupu jest ściśle związane z umową sprzedaży i nie ma zastosowania do innych form zbycia. Inaczej mówiąc, jeśli zbywca zamierza darować udziały osobie trzeciej to prawo pierwokupu nie będzie miało zastosowania, dlatego lepszym zabezpieczeniem przed ewentualną zmianą udziałowców na osoby nieznane będzie opisana wcześniej możliwość wprowadzenia do umowy spółki prawa pierwszeństwa nabycia udziałów.

 

Foto dzięki uprzejmości digitalart / freedigitalphotos.net

Dodaj komentarz

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.